Zasady kierowania strażaków OSP na badania lekarskie

Brak w przepisach szczegółowych kryteriów kierowania strażaków OSP na badania lekarskie jest przyczyną nadużyć w jednostkach OSP. Rekomendacje do skierowania na badania opierają się nierzadko na uznaniowych, arbitralnych, a nawet kapryśnych decyzjach naczelników OSP. W sytuacji personalnego konfliktu w jednostce, część dobrze wyszkolonych i doświadczonych strażaków jest pozbawiana prawa do udziału w działaniach ratowniczych z powodu braku aktualnych badań lekarskich. Arbitralne i nierówne kryteria stosowane przez naczelników przy rekomendacjach noszą znamiona niedopuszczalnej dyskryminacji.

Gmina finansuje badania lekarskie

W ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych z dnia 17 grudnia 2021 r. – Dz.U. z 2025 r., poz. 244 – dalej u. OSP).

Gmina może zrezygnować z finansowania badań, w przypadku posiadania przez strażaka ratownika OSP równorzędnego i aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych (art. 10 ust. 2 u. OSP). Strażak ratownik OSP ma prawo do bezpłatnych okresowych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych. Badania przeprowadza lekarz, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 229 § 8 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (art. 10 ust. 3, 5 u. OSP). Minister Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Sprawa Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej z dnia 11 kwietnia 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 828 – dalej jako rozporządzenie).

Na badania kieruje wójt

Okresowe badania lekarskie strażaka ratownika OSP przeprowadza się, nie rzadziej niż raz na 3 lata, na podstawie skierowania wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na siedzibę ochotniczej straży pożarnej (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Skierowanie na badania jest wydawane strażakowi ratownikowi OSP nie później niż 30 dni przed wyznaczonym terminem kolejnych badań. Przepisy ustawy o OSP i rozporządzeń wykonawczych nie określają jakimi kryteriami powinien się kierować wójt wydając skierowanie. Na pewno działają tutaj zasady związane z finansami publicznymi. „Gmina jest jednostką sektora finansów publicznych, która przy finansowaniu ochotniczych straży pożarnych musi stosować wymagania zawarte w ustawie o finansach publicznych. Regionalna Izba Obrachunkowa w Krakowie oraz w Lublinie słusznie wskazała na konieczność stosowania w tym przypadku art. 44 ust. 3 u.f.p. (Pismo RIO w Krakowie z 10.03.2024 r., WIAS.710.27.2022, niepubl.; pismo RIO w Krakowie z 28.02.2023 r., WIAS.710.3.2023, niepubl.; pismo RIO w Krakowie z 7.12.2022 r., WIAS.710.74.2022, niepubl.; pismo RIO w Lublinie z 24.08.2023 r., RIO.V.070.43a.2023, niepubl. – D. P. Kała [w:] Ochotnicze straże pożarne. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2024, art. 10.). Zgodnie z art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych wydatki publiczne powinny być dokonywane: 1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad: a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. W związku z tymi zasadami w odniesieniu do badań lekarskich można stwierdzić, że należy finansować badania tym strażakom, którzy faktycznie wyjeżdżają do działań ratowniczych (niekoniecznie regularnie) lub jeżeli nie jeżdżą na działania, to stanowią „pewną rezerwę” w jednostkach OSP na wypadek większych zdarzeń, kiedy wzrasta zapotrzebowanie „na każde strażackie ręce”. Nie należy natomiast finansować badań tym osobom, którzy nie dają gwarancji jakiegokolwiek wyjazdu do działań i akcji, czy jakiejkolwiek aktywności w OSP. Ocena przydatności danej osoby w działalności OSP należy do Zarządu OSP.

Gmina jest obowiązana do zawarcia umowy ze wszystkimi ochotniczymi strażami pożarnymi działającymi na jej terenie, zawierającej postanowienia dotyczące podejmowanych działań, o których mowa w art. 3, oraz postanowienia dotyczące obowiązków, o których mowa w art. 10 ust. 1 (art. 7 ust. 1 u. OSP). W ramach zawieranej umowy pomiędzy gminą a OSP możliwe jest uregulowanie kwestii związanej z kierowaniem na badania lekarskie strażaków ratowników. W szczególności z tego powodu, że przepisy ustawy o OSP i rozporządzenie dotyczące badań nie zawiera szczegółowych wytycznych w tym zakresie.

Rekomendacja Naczelnika OSP

Zgodnie ze statutem wzorcowym OSP naczelnik OSP kieruje jednostką operacyjno-techniczną jednoosobowo w formie rozkazów i poleceń. Do naczelnika należy wnioskowanie do zarządu OSP o wyznaczenie członków OSP do wykonania zadań operacyjno-technicznych. Zwyczajowo to naczelnik OSP, jako członek zarządu OSP rekomenduje strażaka ratownika OSP do badań i do działań ratowniczych. Jednak statuty OSP w skali całego kraju różnią się nieco między sobą i zasady kierowania na badania mogą być różnie uregulowane. Z reguły statuty OSP nie określają też szczegółowych kryteriów kierowania na badania lekarskie.

Tajemnicą poliszynela jest, że w niektórych jednostkach OSP występuję personalne konflikty pomiędzy członkami OSP. Pomimo, że OSP jest formacją społeczną, w której działa się dla dobra publicznego ze szlachetnych pobudek, to jednak pewna rolę odgrywają indywidualne ambicje, środowiskowe rywalizacje, ścierają się różna koncepcje zarządzania OSP. To generuje personalne konflikty pomiędzy strażakami, które ciągną się latami. Wówczas posiadana przez daną osobę w OSP funkcja wykorzystywana jest do „rozgrywania prywatnych interesików”. Efektem tego nierzadko jest co najmniej ograniczenie, a w skrajnych przypadkach eliminowanie z działalności jednostki, osób aktywnych, dobrze wyszkolonych z dużym doświadczeniem społecznym, ratowniczych. Marnowany jest kapitał ludzki ze szkodą dla OSP. Jest to szczególnie niekorzystne w dobie malejącej rekrutacji do OSP, zamierania OSP na ternach małych miejscowości i słabnących struktur ochotniczego ruch strażackiego.